Η Άλλη Άποψη

Μετά από συζητήσεις με φίλους και συνεργάτες αποφάσισα να δημοσιοποιήσω την «Άλλη Άποψη» για τη σημερινή χρηματοπιστωτική κρίση και γενικότερα την κατάσταση που βιώνουμε.

Η σημερινή κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι αποτέλεσμα της «Ύβρις» όλων των εμπλεκομένων πλευρών. Τόσο τα επενδυτικά πλάνα των τραπεζών όσο και οι υπερφίαλες προσδοκίες των επενδυτών στηρίζονταν σε σαθρά υπόβαθρα.

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα προκειμένου να πετύχουν τους αναπτυξιακούς τους στόχους εφάρμοσαν στρατηγικές, οι οποίες θεμελιωδώς ήταν σωστές στη διάρθρωση των χαρτοφυλακίων τους. Ήταν λάθος όμως η εφαρμογή στα κριτήρια αξιολόγησης τόσο των επενδύσεων τους όσο και των χορηγήσεων τους. Συγκεκριμένα, μια εμπορική τράπεζα, για παράδειγμα, δραστηριοποιείται σε τέσσερις τομείς, τη Στεγαστική Πίστη ( Στεγαστικά Δάνεια), τη Καταναλωτική (Καταναλωτικά – Προσωπικά Δάνεια), Επιχειρηματική και τη Ναυτιλία. Πρέπει εδώ να τονίσουμε και τον ιδιαίτερο ρόλο που έχει σε κάθε περίπτωση και σε κάθε τομέα δραστηριότητας της εκάστοτε τράπεζας το Treasury. Το Treasury είναι ο «χώρος» που φυλάσσονται τα «αγαθά» των τραπεζών, όπως ομόλογα, structure products (δομημένα) και παράγωγα. Με λίγα λόγια όλα τα απαραίτητα εργαλεία για το σύγχρονο χρηματοοικονομικό περιβάλλον. Παρακάτω θα κάνουμε μια σύντομη ανάλυση του κάθε τομέα δραστηριότητας και θα δούμε το τι ακριβώς έγινε.

Τα στεγαστικά δάνεια είναι ένας τομέας στον οποίο θεωρητικά μπορείς να πετύχεις τη μέγιστη διασπορά και συνεπώς να ελαχιστοποιήσεις το συστηματικό ρίσκο. Ισχύει το παραπάνω στο ενδεχόμενο που η κάθε περίπτωση είναι «αποκλειστικά» διαφορετική. Δηλαδή είναι ξεχωριστή και δε συνδέεται με καμία άλλη. Όμως πόσο διαφορετικές μπορεί να είναι, για παράδειγμα, οι περιπτώσεις χορήγησης ενός στεγαστικού δανείου σε δύο δημόσιους υπαλλήλους; Όχι και πολύ. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που οι υπάλληλοι θα ήταν ιδιωτικοί. Με λίγα λόγια η διασπορά – διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου στο τομέα της στεγαστικής πίστης είναι περιορισμένη. Συνεπώς, στη πράξη δεν είναι δυνατή η ελαχιστοποίηση του ρίσκου.

Για το πόσο πρέπει να δανείζεται ο καθένας μας ατομικά, δυστυχώς, υπήρχαν – υπάρχουν και θα υπάρχουν οδηγίες από τις κεντρικές τράπεζες. Δυστυχώς γιατί με αυτό τον τρόπο εξισώνονται οι προοπτικές ανάπτυξης ενός ελεύθερου επαγγελματία με εκείνες των ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων. Επιπρόσθετα, υπάρχουν και κανόνες που καθορίζουν το ποσοστό χρηματοδότησης ενός ακινήτου.

Η πίεση για ανάπτυξη των μεγεθών αλλά και της επίτευξης των στόχων οδήγησαν τις τράπεζες αφενός να αυξήσουν τα χρονικά περιθώρια αποπληρωμής των στεγαστικών και αφετέρου σε υπερεκτιμήσεις των ήδη υπερεκτιμημένων ακινήτων. Με αυτό τον τρόπο ικανοποιούνταν όλες οι οδηγίες και οι προϋποθέσεις. Με λίγα λόγια τα δάνεια που χορηγήθηκαν με τη παραπάνω πρακτική είναι επί της ουσίας ο ορισμός του subprime.

Με τη στρατηγική της διασποράς αναπτύχθηκε και η καταναλωτική πίστη. Μικρά ποσά σε όσο το δυνατό γίνεται περισσότερους. Άλλωστε όσο πιο πολλά προϊόντα έχει ένας πελάτης σε ένα τραπεζικό ίδρυμα, τόσο πιο «πιστός» είναι. Ένας επιβαρυμένος πελάτης είναι δυσκίνητος και με περιορισμένη δυνατότητα επιλογών. Η επιβάρυνση έπρεπε να είναι με μέτρο, όμως για χάρη της επίτευξης των στόχων χάθηκε κι αυτό. Ο επιβαρυμένος πελάτης, λοιπόν, άρχισε να μετατρέπεται σε αναξιόπιστο. Βέβαια μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχει σε αυτό και το κοινωνικό σύνολο ο ίδιος ο πελάτης. Η έλλειψη παιδείας, η ανικανότητα διαχωρισμού μεταξύ των αναγκών και των «θέλω», η αλαζονεία, η «Ύβρις».

Στην επιχειρηματική πίστη η στρατηγική των τραπεζών, ως επί το πλείστον, επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη μέσω της χρηματοδότησης της λειτουργίας των επιχειρήσεων. Μιας τέτοιας μορφής χρηματοδότησης είναι η μερική προεξόφληση των απαιτήσεων των επιχειρήσεων από τους πελάτες τους, δηλαδή η χρηματοδότηση των πελατών των πελατών των τραπεζών. Με αυτό τον τρόπο οι επιχειρήσεις έγιναν πιο ελαστικές στους χρόνους πληρωμής των απαιτήσεών τους και συνεπώς πιο ευάλωτες στα «σοκ» της αγοράς. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η χρηματοδότηση της λειτουργίας των επιχειρήσεων και η αποκόμιση χρηματικών οφελών από αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του χρηματοπιστωτικού κυκλώματος της αγοράς. Συνεπώς, η χρηματοδότηση της λειτουργίας και όχι της ανάπτυξης έχει ως αποτέλεσμα την επίσπευση, μόχλευση και μη αποφυγή της κρίσης. Φυσικά οι τράπεζες έχουν χρηματοδοτήσει και ανάπτυξη στον Ελληνικό χώρο, όμως σκοπός μας είναι να δούμε το σύνολο της πίττας και όχι κάποια κομμάτια της.

Τέλος στον τομέα της ναυτιλίας ισχύει ό,τι και με τα στεγαστικά, στο τρόπο με τον οποίο γίνονταν οι χορηγήσεις. Δηλαδή μεγάλο ποσοστό χρηματοδότησης σε ήδη υπερτιμημένες αξίες.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν τα ίδια τα τραπεζικά ιδρύματα επεδίωξαν την ανάπτυξή τους με φθηνά ξένα κεφάλαια από τις κεφαλαιαγορές. Εκεί οι εμπορικές τράπεζες αναζητούν κεφάλαια, κυρίως, μέσω των μεγάλων επενδυτικών τραπεζών – οίκων. Οι επενδυτικές τράπεζες με τη σειρά τους επιδιώκοντας διεύρυνση συνεργασιών και συνεργιών πούλησαν τις υπηρεσίες τους πολύ ακριβά. Συγκεκριμένα, οι μεγάλοι επενδυτικοί οίκοι επηρέαζαν σε πολύ μεγάλο βαθμό τη ροή κεφαλαίων. Μια αναφορά και σύστασή τους για οποιοδήποτε μετοχικό τίτλο αρκούσε για να διαμορφωθεί η τιμή του ψηλότερα ή χαμηλότερα. Όμως για να το κάνουν αυτό θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, σε αντάλλαγμα οι υπό κάλυψη οντότητες που αντιπροσωπεύουν τους μετοχικούς τίτλους να προμηθευτούν τα «υψηλής» ποιότητας προϊόντα τους. Με αυτό τον τρόπο γέμισαν τα Treasuries των τραπεζών με σκουπίδια, τα οποία είτε πέρασαν στη πελατειακή τους βάση είτε έμειναν εκεί.

Είναι προφανές ότι όλα τα παραπάνω δε συνδράμουν στην υγιή ανάπτυξη, αντιθέτως την υποθάλπουν διότι αυτά στηρίχθηκαν στον εμπαιγμό της αγοράς η οποία τώρα τιμωρεί.

Έχει έρθει το πλήρωμα του χρόνου και όλοι πρέπει να δώσουν εξηγήσεις. Όμως κανείς δεν λέει την αλήθεια, όχι επειδή, μόνο, δεν θέλουν αλλά κι επειδή δεν ξέρουν το μέγεθος των επιπτώσεων της κρίσης. Δεν γνώριζαν τι έπρατταν όταν έπαιρναν τις αποφάσεις στις ανέφελες εποχές.

Ένα ερώτημα που πλανάται στη σκέψη όλων είναι το γιατί δεν υπήρξε έλεγχος για την ορθή εφαρμογή των κανόνων και των οδηγιών. Η απάντηση είναι απλή. Δεν υπήρχε έλεγχος διότι δεν συνέφερε σε κανένα ο έλεγχος. Όλοι κέρδιζαν, εμπαίζοντας ο έναν τον άλλο. Τώρα πάντα ετεροχρονισμένα αναζητούνται ευθύνες. Η αλήθεια όμως είναι μία και είναι η Αγορά. Αυτή έκανε και κάνει τη διαγραφή των μεγεθών που οι ιθύνοντες «κρύβουν» ή μας λένε σε δόσεις.

Τώρα το αντίδοτο για την κατάσταση είναι ένα. Οι αγορές πρέπει να αφεθούν ελεύθερες να ισορροπήσουν ή καλύτερα να υπάρξει μια ισορροπία συνθηκολόγησης. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να γίνουν ενέσεις ρευστότητας, με τη μορφή ανταποδοτικών επενδύσεων από τις κυβερνήσεις (Increase Government Spending), και δραστική μείωση των επιτοκίων, ίσως και κάτω από τη μονάδα στις Η.Π.Α και 2% ή και κάτω του 2% στην Ευρωζώνη. Ταυτόχρονα, λόγο των συνθηκών οι τράπεζες πρέπει να αναγκαστούν να μειώσουν στο ελάχιστο τα spreads. Με τον τρόπο αυτό η αγορά θα αρχίσει να κινείται και λόγο των ελάχιστων περιθωρίων η ανακύκλωση του χρήματος θα γίνεται γρηγορότερα, οι επενδύσεις θα αυξηθούν και ως συνέπεια θα επέλθει ανάπτυξη.